Skandynawskie Serie Kryminalne

Kryminały ze Skandynawii mają w sobie coś wyjątkowego. Może to surowe krajobrazy, może bohaterowie, którzy nie dają się łatwo zaszufladkować, a może duszna atmosfera małych miasteczek. Niezależnie od powodu, te historie po prostu trudno odłożyć na półkę.

W tym artykule zebrałam najlepsze skandynawskie serie kryminalne – znajdziesz tu coś zarówno dla fanów klasycznych śledztw, jak i mocnych thrillerów psychologicznych. Jeśli szukasz dobrej książki, która naprawdę Cię pochłonie, to zapraszam do lektury.

Lars Kepler – cykl Joona Linna

Seria o Joonie Linnie to cykl 10 książek stworzony przez szwedzkie małżeństwo Alexandrę Coelho Ahndoril i Alexandra Ahndorila, którzy piszą pod pseudonimem Lars Kepler.

Główny bohater serii, Joona Linna, to doświadczony detektyw fińskiego pochodzenia, który pracuje dla szwedzkiej policji. Jego intuicja, zdolność dostrzegania najdrobniejszych szczegółów i determinacja sprawiają, że podejmuje się śledztw, które inni uznali już za nierozwiązywalne. Każda kolejna książka stawia przed nim nowe wyzwania i zmusza do ryzykownych decyzji, sprawiając, że czytelnicy z napięciem śledzą rozwój wydarzeń aż do ostatniej strony.

Seria łączy cechy klasycznego kryminału z thrillerem psychologicznym oraz akcją. Kepler precyzyjnie opisuje techniki śledcze i realistycznie oddaje złożoność ludzkiej psychiki, dzięki czemu jego historie są wiarygodne i wciągające. Autorzy często podejmują trudne tematy, takie jak manipulacja, trauma oraz ekstremalne sytuacje, które testują granice ludzkiej wytrzymałości. Ich bohaterowie są równie złożeni i wielowymiarowi, jak zagadki, które próbują rozwiązać.

Na podstawie pierwszej części serii w 2012 roku powstał szwedzki film „Hipnotyzer”, w reżyserii Lasse Hallströma, z Tobiasem Zilliacusem w roli Joony Linny oraz Leną Olin i Mikaelem Persbrandtem w pozostałych głównych rolach.

Zobacz też: Wszystkie książki Wojciecha Chmielarza.

Satu Rämö – cykl Hildur

Seria „Hildur”, stworzona przez Satu Rämö, reprezentuje nowy kierunek w skandynawskich kryminałach, określany jako „nordic blue”, który łączy klasyczną intrygę kryminalną z obrazami codziennego życia i islandzkim mistycyzmem.

Główna bohaterka, Hildur Rúnarsdóttir, kieruje jednostką zajmującą się zaginięciami dzieci w Ísafjörður, na zachodnich fiordach Islandii. Choć w pracy jest niezwykle skuteczna, na co dzień mierzy się z lękami wynikającymi z traumatycznych przeżyć z dzieciństwa, które łagodzi, pływając na desce w lodowatych falach Atlantyku. W pracy towarzyszy jej Jakob Johanson – stażysta z Finlandii, który schronił się na Islandii, próbując uciec przed własnymi problemami.

Dotychczas w serii ukazały się cztery powieści: „Hildur” (2022), „Rósa & Björk” (2023), „Jakob” (2023) oraz „Rakel” (2024), z czego w Polsce na razie zostały wydane 2 pierwsze. Książki te zdobyły ogromną popularność, a prawa do publikacji serii zostały sprzedane do 13 krajów.

Sukces serii otworzył drogę do adaptacji. W 2024 roku w Turku City Theatre odbyła się premiera sztuki inspirowanej książkami, opracowanej scenicznie przez Satu Rasilę i wyreżyserowanej przez Anne Rautiainen. Równocześnie trwają prace nad telewizyjną adaptacją „Hildur”, która ma przenieść tę historię na ekran.

Niklas Natt och Dag – cykl Bellman Noir

Seria Bellman Noir, stworzona przez Niklasa Natta och Daga, to trylogia, na którą składają się powieści „1793”, „1794” i „1795”, osadzone w XVIII-wiecznym Sztokholmie. Książki przenoszą czytelnika w sam środek brudnych, pełnych zepsucia ulic szwedzkiej stolicy, gdzie prawo nie zawsze idzie w parze ze sprawiedliwością, a przemoc i intrygi są na porządku dziennym.

Głównymi bohaterami są ludzie odsunięci na margines społeczeństwa. Cecil Winge to przenikliwy, lecz śmiertelnie chory prawnik, pełniący rolę śledczego na usługach władzy. Towarzyszy mu Jean Michael Cardell, jednoręki weteran wojenny, który mimo fizycznych i życiowych ran nie rezygnuje z walki o prawdę. Razem stają do nierównej gry w świecie, gdzie sprawiedliwość jest pojęciem względnym, a życie ludzkie ma niewielką wartość.

Niklas Natt och Dag z niezwykłą dbałością o detale odtwarza atmosferę epoki, opisując realia codziennego życia w XVIII-wiecznej Szwecji – pełne nędzy slumsy, cuchnące uliczki, okrutne metody wymierzania sprawiedliwości i nieustanne walki o wpływy. Bellman Noir to nie jest klasyczna opowieść detektywistyczna – zamiast racjonalnego śledztwa w stylu Sherlocka Holmesa dostajemy świat, w którym sprawiedliwość jest pojęciem względnym, a ludzkie życie niewiele znaczy.

Seria Bellman Noir odniosła ogromny sukces, a prawa do ekranizacji zostały sprzedane jeszcze przed premierą ostatniego tomu. Na razie nie wiadomo, czy powstanie film, czy może serial, ale bogactwo historycznych detali i niepowtarzalny klimat sprawiają, że ekranowa adaptacja mogłaby stać się prawdziwym wizualnym widowiskiem.

Stieg Larrson – cykl Millennium

W świecie skandynawskich kryminałów niewiele serii osiągnęło taki sukces jak “Millennium” Stiega Larssona. Mroczna, wciągająca fabuła, niepokojący klimat i charyzmatyczni bohaterowie sprawili, że trylogia szybko stała się międzynarodowym bestsellerem, a jej ekranizacje jeszcze bardziej umocniły jej kultowy status.

Larsson, jako doświadczony dziennikarz śledczy, umiejętnie połączył fikcję literacką z rzeczywistymi problemami społecznymi – korupcją, przemocą wobec kobiet i nadużyciami władzy. To właśnie ta warstwa społeczna, w połączeniu z dynamiczną fabułą i charyzmatyczną bohaterką Lisbeth Salander, sprawia, że “Millennium” do dziś uchodzi za jedną z najważniejszych serii kryminalnych na świecie.

Seria rozpoczyna się od książki „Mężczyzn, którzy nienawidzą kobiet”, w której Mikael Blomkvist, dziennikarz magazynu Millennium, zostaje wynajęty przez zamożnego przemysłowca Henrika Vangera, by rozwikłać zagadkę zaginięcia jego siostrzenicy sprzed czterdziestu lat. W śledztwie pomaga mu hakerka Lisbeth Salander – genialna, lecz skrajnie nieufna młoda kobieta. Wspólnie odkrywają mroczne sekrety potężnej szwedzkiej rodziny, a ich dochodzenie szybko przeradza się w niebezpieczną grę.

Druga część, „Dziewczyna, która igrała z ogniem”, koncentruje się na Lisbeth, która zostaje oskarżona o potrójne morderstwo. Blomkvist, przekonany o jej niewinności, rozpoczyna śledztwo, podczas gdy sama Lisbeth próbuje rozwiązać zagadkę na własną rękę. W tej części poznajemy także więcej szczegółów z jej przeszłości, które rzucają nowe światło na to, kim naprawdę jest i dlaczego jest tak nieufna wobec świata.

W trzeciej części, „Zamek z piasku, który runął”, Lisbeth walczy o wolność, podczas gdy Blomkvist stara się ujawnić gigantyczny spisek w strukturach szwedzkiego państwa.

Autor planował stworzyć dziesięciotomową serię, jednak jego nagła śmierć w 2004 roku pokrzyżowała te plany. Po sukcesie trylogii wydawcy postanowili kontynuować serię i zatrudnili do tego szwedzkiego pisarza Davida Lagercrantza, który napisał trzy kolejne książki: „Co nas nie zabije”, „Mężczyzna, który gonił swój cień” oraz „Ta, która musi umrzeć”. Jego powieści wciąż opowiadają o losach Lisbeth i Blomkvista, jednak są mniej surowe i bardziej skoncentrowane na współczesnych zagadnieniach, takich jak sztuczna inteligencja czy cyberprzestępczość. W 2022 roku serię przejęła autorka Karin Smirnoff, która napisał siódmą część, „Krzyk orła”.

Sukces książek sprawił, że szybko doczekały się one ekranizacji. W 2009 roku w Szwecji nakręcono trzy filmy na podstawie oryginalnej trylogii, w których główne role zagrali Noomi Rapace jako Lisbeth i Michael Nyqvist jako Blomkvist. Filmy odniosły ogromny sukces, a Noomi Rapace za swoją kreację zebrała liczne nagrody. W 2011 roku Hollywood postanowiło stworzyć własną wersję i w reżyserii Davida Finchera powstała amerykańska adaptacja pierwszej części pod tytułem „Dziewczyna z tatuażem”, z Rooney Marą i Danielem Craigiem w rolach głównych. Choć film był dobrze przyjęty, kolejne części nigdy nie powstały. W 2018 roku podjęto próbę restartu serii ekranizacją książki „Co nas nie zabije”, ale film nie odniósł już takiego sukcesu.

Zobacz też: Wszystkie książki Izabeli Janiszewskiej.

Camilla Läckberg – Saga o Fjällbace

Saga o Fjällbace autorstwa Camilli Läckberg to kolejna skandynawska seria kryminalna, która zdobyła ogromną popularność zarówno w kraju, jak i za granicą. Akcja serii, która obecnie składa się z jedenastu książek, toczy się w malowniczym miasteczku Fjällbacka na zachodnim wybrzeżu Szwecji, które jest także rodzinną miejscowością samej autorki.

Głównymi bohaterami serii są Erica Falck, pisarka specjalizująca się w literaturze faktu, oraz jej mąż Patrik Hedström, policjant miejscowej komendy. Ich spokojne życie w nadmorskiej Fjällbace raz po raz przerywają morderstwa, które nie tylko wstrząsają lokalną społecznością, ale też odsłaniają tajemnice z przeszłości. To właśnie umiejętne splatanie przeszłości z teraźniejszością – częsty motyw w twórczości Läckberg – nadaje serii niepowtarzalny charakter.

Zamiast koncentrować się wyłącznie na jednym detektywie, Camilla Läckberg tworzy wielowymiarowy portret całej społeczności Fjällbacki. Jej książki to nie tylko intrygujące zagadki kryminalne, ale także kronika małego miasteczka, w którym wszyscy się znają, a skrzętnie ukrywane tajemnice prędzej czy później wychodzą na jaw. Relacje międzyludzkie, rodzinne konflikty i psychologiczne mechanizmy zbrodni są tu równie istotne co samo śledztwo, dzięki czemu seria przyciąga zarówno fanów kryminałów, jak i czytelników, którzy cenią rozbudowane tło obyczajowe.

Sukces serii zaowocował również kilkoma ekranizacjami. W 2012 roku powstał szwedzki serial „Morderstwa we Fjällbace”, luźno inspirowany twórczością Läckberg. Nie jest to jednak klasyczna adaptacja jej powieści, a raczej autorska interpretacja – w serialu pojawia się postać Eriki Falck, ale historie przedstawione w serialu nie są oparte na książce. Oprócz serialu nakręcono także kilka filmów telewizyjnych, jednak saga wciąż czeka na pełnoprawną międzynarodową adaptację, która mogłaby dorównać innym skandynawskim kryminałom przeniesionym na ekran.

Karin Fossum – cykl Inpektor Konrad Sejer

Karin Fossum, nazywana „norweską królową kryminału”, stworzyła cykl o inspektorze Konradzie Sejerze – serię 13 powieści, które wyróżniają się na tle innych skandynawskich thrillerów subtelnym, psychologicznym podejściem do zbrodni i realizmem dalekim od schematycznych kryminalnych intryg. Nie znajdziemy tu przesadzonych scen przemocy ani seryjnych morderców rodem z horrorów – zamiast tego autorka koncentruje się na psychologicznych aspektach ludzkich działań i ukazuje, jak cienka jest granica między codziennym życiem a tragedią.

Tytułowy bohater, inspektor Konrad Sejer, to przeciwieństwo stereotypowego detektywa. Nie jest cynicznym outsiderem ani policjantem z destrukcyjnymi nawykami. Wręcz przeciwnie – to spokojny, wyważony i empatyczny człowiek, który podchodzi do spraw z wrażliwością i zrozumieniem. Jego metody śledcze nie opierają się na brawurowych pościgach czy strzelaninach, lecz na uważnym słuchaniu i analizie psychologicznej podejrzanych. Dzięki temu czytelnik nie tylko śledzi rozwój dochodzenia, ale także wnika w umysły bohaterów – zarówno ofiar, jak i sprawców – odkrywając mechanizmy stojące za popełnionymi zbrodniami.

Fossum często porusza w swoich książkach temat moralnych dylematów i przypadkowości zła. Zbrodnia w jej powieściach nie jest efektem skomplikowanej intrygi, lecz często wynikiem impulsu, zbiegu okoliczności lub desperacji. W centrum opowieści nie zawsze stoi sam inspektor Sejer, lecz przede wszystkim ludzie, których życie w jednej chwili zostaje niespodziewanie zachwiane przez tragedię. Fossum świetnie oddaje emocje – strach, poczucie winy i szok, które towarzyszą zarówno przestępcom, jak i ofiarom.

Choć cykl o inspektorze Sejerze cieszy się dużą popularnością w krajach skandynawskich i został przetłumaczony na wiele języków, nie doczekał się jeszcze wielkiej międzynarodowej adaptacji. Powstało jednak kilka filmów telewizyjnych, m.in. „Evas øye” i „Se deg ikke tilbake”, które przeniosły na ekran pierwsze książki Fossum.

Jussi Adler-Olsen – cykl Departament Q

Seria Departament Q to cykl dziesięciu powieści autorstwa duńskiego pisarza Jussiego Adlera-Olsena, który opowiada o specjalnej jednostce kopenhaskiej policji zajmującej się niewyjaśnionymi sprawami sprzed lat.

Na czele jednostki stoi Carl Mørck, doświadczony, lecz cyniczny detektyw, który po nieudanej akcji – zakończonej śmiercią jednego z partnerów i trwałym kalectwem drugiego – zostaje odsunięty od standardowej pracy dochodzeniowej. W ramach pozornej degradacji trafia do nowo utworzonego Departamentu Q, wydziału rzekomo przeznaczonego do rozwiązywania „nierozwiązywalnych” spraw, choć w rzeczywistości stworzonego po to, by trzymać Mørcka z dala od bieżących śledztw.

Mørck to cyniczny, zmęczony życiem policjant, który otwarcie okazuje swoją frustrację wobec systemu i przełożonych. Do pomocy dostaje Assada – tajemniczego i nieco ekscentrycznego asystenta, który z czasem okazuje się znacznie bardziej przenikliwy i skuteczny, niż ktokolwiek mógłby przypuszczać. Ich nieoczywista relacja, pełna uszczypliwych, ale często zabawnych dialogów, dodaje serii lekkości i równoważy ciężar spraw, którymi się zajmują. Później do zespołu dołącza również Rose – błyskotliwa, choć nieprzewidywalna sekretarka, która wnosi do Departamentu Q zarówno chaos, jak i nieocenioną intuicję. W każdej książce Mørck i jego zespół wracają do nierozwiązanych spraw sprzed lat, które oficjalnie uznano za zamknięte.

Sukces Departamentu Q szybko przełożył się na ekranizacje. W latach 2013–2018 powstały cztery filmy oparte na pierwszych tomach serii: „Kobieta w klatce”, „Zabójcy bażantów”, „Wybawienie” i „Kartoteka 64”. W rolę Carla Mørcka wcielił się Nikolaj Lie Kaas, który świetnie oddał jego ponurą, cyniczną naturę. Teraz seria doczeka się nowej adaptacji – w 2025 roku Netflix wypuści serial na podstawie Departamentu Q.

Håkan Nesser – cykl komisarz Van Veeteren

Seria o komisarzu Van Veeterenie, stworzona przez Håkana Nessera, to jedno z najbardziej nietuzinkowych dzieł skandynawskiego kryminału. Cykl, który obejmuje dziesięć powieści wykracza poza schematy gatunku nordic noir – zamiast surowych krajobrazów i brutalnych zbrodni, Nesser stawia na psychologiczne niuanse, analizę ludzkich motywacji i moralne dylematy. Jego książki nie epatują przemocą, lecz z precyzją odsłaniają, jak pozornie niewinne błędy mogą prowadzić do tragedii.

Akcja cyklu toczy się w fikcyjnym kraju, który łączy cechy Szwecji, Holandii i Niemiec. Ta celowa geograficzna anonimowość nadaje opowieściom uniwersalny charakter – zamiast skupiać się na konkretnych realiach, Nesser koncentruje się na psychologii postaci i konsekwencjach ludzkich wyborów.

Główny bohater, Van Veeteren, to doświadczony i przenikliwy śledczy, który bardziej niż policyjnym procedurom ufa własnej intuicji i zdolności do rozszyfrowywania ludzkich zachowań. Jest intelektualistą o cynicznym usposobieniu, miłośnikiem szachów, literatury i starych książek. Z biegiem lat rezygnuje z aktywnej służby, by prowadzić księgarnię, jednak nie potrafi całkowicie porzucić dawnych nawyków i wciąż angażuje się w najtrudniejsze sprawy, wspierając swoich byłych kolegów z policji. Sprawy, którymi zajmuje się Van Veeteren, często dotyczą pozornie zwyczajnych ludzi, którzy na pewnym etapie podjęli złe decyzje.

Nesser mistrzowsko buduje napięcie, stopniowo odsłaniając kolejne warstwy intrygi i pozwalając czytelnikowi krok po kroku odkrywać motywy zbrodni. Zamiast dynamicznych pościgów i brutalnych scen, skupia się na psychologii postaci oraz moralnych dylematach związanych ze sprawiedliwością – czasem zostawiając czytelnika z więcej niż jednym rozwiązaniem.

W latach 2000–2005 powstało pięć filmów telewizyjnych na podstawie książek Nessera, a w rolę Van Veeterena wcielił się Sven Wollter. Produkcje te wiernie oddają duszny, refleksyjny klimat powieści, w którym nie liczy się tylko odpowiedź na pytanie „kto zabił?”, ale przede wszystkim „dlaczego?”.

Maj Sjöwall, Per Wahlöö – cykl Martin Beck

Cykl o Martinie Becku, stworzony przez Maj Sjöwall i Pera Wahlöö, to jedna z najważniejszych serii kryminalnych w historii literatury. To właśnie te książki, wydawane między 1965 a 1975 rokiem, ukształtowały styl, który dziś określamy jako nordic noir. Autorzy stworzyli dziesięć powieści, które nie tylko opowiadają o policyjnych śledztwach, ale też są ostrą, bezkompromisową analizą szwedzkiego społeczeństwa lat 60. i 70.

Głównym bohaterem serii jest Martin Beck, inspektor sztokholmskiej policji, człowiek metodyczny, cierpliwy i zdeterminowany, choć daleki od ideału twardego, niezłomnego detektywa. To człowiek przytłoczony codziennością, zmagający się z osobistymi problemami i zawodowym wypaleniem, a mimo to nieustannie dążący do prawdy. W przeciwieństwie do wielu późniejszych bohaterów skandynawskiego kryminału Beck nie działa w pojedynkę. Jego śledztwa to efekt pracy zespołowej – seria realistycznie oddaje mozolny proces dochodzeniowy, w którym sukces często przychodzi powoli i okupiony jest licznymi porażkami.

Jednym z kluczowych elementów cyklu jest jego wyraźny wymiar społeczny. Sjöwall i Wahlöö, jako zaangażowani krytycy polityczni, potraktowali kryminał nie tylko jako gatunek literacki, ale także jako narzędzie do analizy i demaskowania przemian oraz problemów szwedzkiego społeczeństwa. W książkach przewijają się wątki korupcji, nieudolności biurokracji, narastającej brutalności przestępców oraz alienacji jednostki we współczesnym świecie. To właśnie umiejętne połączenie wciągającej intrygi z przenikliwą analizą społeczną sprawia, że seria o Martinie Becku pozostaje aktualna nawet dziś.

Cykl doczekał się licznych ekranizacji. Już w latach 70. powstało kilka filmów na podstawie książek. Jedną z najgłośniejszych adaptacji był film „Mężczyzna na dachu” (1976) w reżyserii Bo Widerberga, oparty na powieści “Zamknięty pokój”. Od lat 90. emitowana jest również popularna seria telewizyjna „Beck”, luźno inspirowana serią.

Leif GW Persson – cykl Evert Bäckström

Seria o Evercie Bäckströmie, stworzona przez Leifa GW Perssona, to jedno z najbardziej nietypowych dzieł w skandynawskim kryminale. W przeciwieństwie do większości serii, gdzie głównym bohaterem jest zmęczony życiem, ale uczciwy detektyw walczący o sprawiedliwość, Persson postawił na zupełnie inną postać – skorumpowanego, aroganckiego i absolutnie niemoralnego policjanta, który mimo wszystko ma talent do rozwiązywania spraw. Persson napisał cztery powieści poświęcone śledztwom Bäckströma, choć bohater ten pojawia się także jako postać drugoplanowa w innych książkach autora.

Evert Bäckström to wszystko, czym typowy bohater skandynawskiego kryminału nie powinien być. To leniwy, chciwy, skorumpowany seksista, któremu obca jest etyka zawodowa. Jest też wyjątkowo zadowolony z siebie i przekonany o własnej wyższości. To człowiek, który zrobi wszystko, by wykonać jak najmniej pracy, a sukcesy przypisuje sobie, nawet jeśli osiągnął je zupełnie przypadkiem. Co zaskakujące – w tej swojej absurdalnej amoralności jest nie tylko skuteczny, ale i przezabawny. Persson, sam będący kryminologiem, używa tej postaci jako satyrycznego narzędzia do bezlitosnej krytyki szwedzkiego systemu policyjnego i biurokracji.

Na podstawie książek powstał szwedzki serial „Bäckström”, dobrze oddał komediowo-mroczny ton książek. W 2015 roku powstała również amerykańska adaptacja – „Backstrom” z Rainnem Wilsonem w roli głównej, jednak serial nie odniósł większego sukcesu i szybko został anulowany.

Börge Hellström, Anders Roslund – cykl Ewert Grens & Sven Sundkvist

Seria o Ewercie Grensie i Svenie Sundkviście, stworzona przez Andersa Roslunda i Börge Hellströma, to jeden z najmocniejszych i najbardziej realistycznych cykli skandynawskiego kryminału. Roslund, dziennikarz śledczy, i Hellström, były przestępca, który po wyjściu na prostą poświęcił się pracy na rzecz resocjalizacji, stworzyli cykl 11 książek, które dzięki ich osobistym doświadczeniom i głębokiej wiedzy o świecie przestępczym zyskały niezwykłą autentyczność.

Bohaterem serii jest Ewert Grens, policyjny śledczy, który przez lata pracy widział już wszystko, ale wciąż nie potrafi pogodzić się z brutalnością świata. To człowiek uparty, ogarnięty obsesją odkrywania prawdy, ale także samotny i zmęczony życiem. Jego metody bywają niekonwencjonalne, a charakter trudny do zniesienia, jednak jego instynkt i nieustępliwość czynią go jednym z najlepszych w swoim fachu. Towarzyszy mu Sven Sundkvist, młodszy, bardziej zrównoważony policjant, który stanowi swoistą przeciwwagę dla swojego starszego partnera. Razem badają sprawy związane z handlem ludźmi, zorganizowaną przestępczością i przemysłem narkotykowym.

Cykl doczekał się kilku ekranizacji, a jedną z najbardziej znanych jest polsko-brytyjski film „The Informer”, nakręcony na podstawie powieści „Trzy sekundy”. W rolach głównych wystąpili Joel Kinnaman, Rosamund Pike oraz Clive Owen. Film przedstawia historię byłego żołnierza i przestępcy, który pod przykrywką przenika do polskiej mafii. Po nieudanej operacji trafia do więzienia, gdzie odpowiada za kontrolę dostaw narkotyków. Mimo mieszanych recenzji produkcja przyczyniła się do wzrostu międzynarodowego zainteresowania całą serią.

Åsa Larsson – cykl Rebecka Martinsson

Seria kryminalna o Rebecce Martinsson, stworzona przez szwedzką pisarkę Åsę Larsson, to jeden z ciekawszych cykli skandynawskich ostatnich lat. Akcja serii, która liczy 6 części, została osadzona na północy Szwecji – w surowym regionie Kiruny, gdzie piękne, dzikie rejony Laponii stanowią kontrast dla tragicznych zdarzeń, które spotykają lokalną społeczność.

Główną bohaterką serii jest Rebecka Martinsson – prawniczka z dużego miasta, która powraca do rodzinnych stron. Chociaż początkowo wydaje się, że przyjechała jedynie na krótko, szybko angażuje się w rozwiązywanie spraw kryminalnych, które dotykają nie tylko obcych ludzi, ale także bliskich jej osób. Współpracuje przy tym z miejscową policjantką Anną-Marią Mellą, która równie mocno jak Rebecka pragnie dotrzeć do prawdy.

Książki Larsson wyróżnia realizm psychologiczny oraz realistyczne oddanie środowiska, w którym toczy się akcja. Surowy klimat północnej Szwecji odgrywa tu niemal równie ważną rolę co sama fabuła – Kiruna to miejsce, gdzie ludzie żyją blisko natury, ale też z dala od wielkich miast i ich zasad. To świat, w którym lojalność i milczenie znaczą więcej niż prawo.

Larsson buduje swoje powieści w nieco innym stylu niż typowe skandynawskie kryminały. Oprócz klasycznych elementów śledztwa, pisarka skupia się na wiarygodnych postaciach i ich historii. Jej książki to nie tylko historie o zbrodni, ale także o skomplikowanych relacjach, samotności i konfrontacji z własnymi demonami.

Seria zyskała dużą popularność i doczekała się ekranizacji. W 2013 roku powstał szwedzki film „Burza z krańców ziemi”. W 2020 roku telewizja TV4 wyprodukowała serial „Rebecka Martinsson”, w którym główną rolę zagrała Sascha Zacharias. Produkcja dobrze oddała surowy klimat północnej Szwecji i złożoną osobowość głównej bohaterki, choć miejscami odbiegała od oryginalnej fabuły książek.

Ragnar Jónasson – cykl komisarz Hulda

Seria kryminalna o komisarz Huldzie Hermannsdóttir, której autorem jest Ragnar Jónasson ma nietypową konstrukcję – ten trzytomowy cykl opowiedziany jest od końca. Z każdą kolejną książką cofamy się w czasie, poznając przeszłość bohaterki i wydarzenia, które wpłynęły na jej życie.

Hulda Hermannsdóttir to doświadczona policjantka z Reykjavíku, która zbliża się do emerytury. Przez lata musiała walczyć o swoje miejsce w zdominowanym przez mężczyzn środowisku, a mimo licznych sukcesów i ogromnego doświadczenia jej zasługi często były pomijane. Samotna i zmęczona systemem, który nigdy nie docenił jej tak, jak na to zasługiwała, dowiaduje się, że zostanie odesłana na wcześniejszą emeryturę. Zanim jednak odejdzie, otrzyma ostatnią sprawę – powrót do dochodzenia, które zamknięto zbyt pochopnie. To śledztwo odmieni wszystko i stanie się punktem wyjścia do całej historii Huldy.

W kolejnych tomach czytelnik poznaje jej wcześniejsze lata – od ambitnej, pełnej determinacji policjantki, po kobietę, która z biegiem czasu traci złudzenia i coraz mocniej odczuwa samotność. Każda książka odkrywa kolejne etapy jej życia, pozwalając lepiej zrozumieć, co ją ukształtowało, jakie decyzje podjęła i dlaczego stała się taka, jaka jest.

Ciekawostką jest fakt, że Jónasson, zanim zaczął pisać, zajmował się tłumaczeniami książek Agathy Christie na język islandzki. Ta inspiracja klasycznym kryminałem jest odczuwalna w jego powieściach – znajdziemy tu podobną dbałość o szczegóły, skupienie się na psychologii postaci i subtelny sposób budowania historii.

Henning Mankell – cykl Komisarz Wallander

W świecie skandynawskiego kryminału nazwisko Henninga Mankella jest równie ważne jak Stiega Larssona czy Jo Nesbø. Jego cykl o komisarzu Kurcie Wallanderze, składający się z 12 powieści i kilku opowiadań, to jedna z najbardziej cenionych serii kryminalnych, która na stałe zapisała się w kanonie gatunku. Tworząc postać Wallandera, Mankell nie tylko swietnie skonstruował kryminalne zagadki, ale też doskonale uchwycił obraz zmieniającej się Szwecji.

Wallander to zmęczony życiem policjant z Ystad, małego miasta na południu Szwecji. Nie jest on typowym bohaterem kryminału – daleko mu do nieomylnego detektywa, który zawsze ma wszystko pod kontrolą. Wręcz przeciwnie – to człowiek przytłoczony codziennością, samotnością, nie najlepszym zdrowiem i trudnymi relacjami z córką. Mimo to jego determinacja i wewnętrzny kodeks moralny sprawiają, że nieustannie dąży do odkrycia prawdy, nawet jeśli wymaga to od niego wielkich poświęceń.

Śledztwa prowadzone przez Wallandera często wykraczają poza klasyczne sprawy kryminalne. Mankell zręcznie wplata w swoich książkach wątki społeczne – rasizm, przemoc domową, korupcję czy napięcia wynikające z globalizacji. Przez pryzmat jego dochodzeń dostrzegamy melancholijną refleksję nad nieuchronnymi zmianami w świecie, gdzie tradycyjne wartości stopniowo ustępują miejsca nowej, często bardziej bezwzględnej rzeczywistości.

Sukces serii sprawił, że szybko doczekała się ona ekranizacji – i to zarówno w Szwecji, jak i w Wielkiej Brytanii. Najbardziej znana jest szwedzka adaptacja, w której w rolę Wallandera wcielił się Rolf Lassgård, a później Krister Henriksson. Filmy i seriale z ich udziałem zdobyły ogromną popularność w krajach nordyckich, jednak to brytyjska wersja z Kennethem Branaghem przyniosła cyklowi międzynarodową sławę. Serial produkcji BBC, nakręcony z dbałością o skandynawski klimat, został świetnie przyjęty i pokazał, że surowa, wyciszona atmosfera serii może trafić także do anglojęzycznych widzów.